Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası’yla kurulmuştur.[1] Amacı Anayasa’da yazılı temel hak ve özgürlükleri korumak ve TBMM tarafından çıkarılan yasaların başvuru üzerine anayasa’ya uygun olup olmadığını denetlemektir.”[2] Anayasa Yargısı, bazı değişikliklerle birlikte 1982 Anayasası’nca da korunmuştur. 12 Eylül 2010’da yapılan Türkiye anayasa değişikliği referandumununkabul edilmesi ile Mahkeme üye sayısı artırılmış ve bireysel başvuru yapma hakkı verilmiştir.[3]
Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç ve Başkanvekilleri Serruh Kaleli ile Alparslan Altan’dır.[4]
Geçmişi
Anayasa Mahkemesi 9 Temmuz 1961 tarihinde halk çoğunluğu tarafından kabul edilen 1961 Anayasası ile Türk siyasi hayatına girmiştir. 1961 Anayasası ile sağlanan ‘hukuk devleti’ ‘yargı bağımsızlığı’ ilkeleri ile güvence altına alınan Anayasa Mahkemesinin temel görevleri anayasa ile belirlenmiş daha sonrasında 1982 anayasası’nca da biraz daha daraltılılarak korunmuştur. Buna göre Anayasa Mahkemesinin görevleri aşağıdaki gibidir:
Egemenliğini kullanımında var olan ve yukarıda açıklanan kavram ve kurumların egemenliği kullanırken faliyetlerinde “Anayasaya” uygunluğunu belirleyen kurum Anayasa Mahkemesi olarak belirlenmişdir, (bakınız Görev ve yetkileri).
Anayasa mahkemesi parlamentonun çıkardığı yasaların gene parlamentonun daha önce yasalaştırdığı kavramlarla uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi amacıyla denetler.Ayrıca Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü’nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa’ya uygunluğunu denetler
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ileSayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faaliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline ilişkin en son mercidir.
Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başkanlık edecek üyeyi oy çokluğuyla seçer.
2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumu
12 Eylül 2010’da yapılan Anayasa değişikliği referandumunun kabul edilmesi ile aşağıdaki değişiklikler yürürlüğü girmiştir.
- Anayasa Mahkemesi’nde yedek üyelik sistemi kaldırıldı. Mahkeme, “11 asıl 4 yedek” üye yerine “17 asıl” üyeden oluşacak. Mevcut yedek üyeler asıl üye sıfatını kazanmıştır.
- Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıl olarak belirlenmiştir.
- Vatandaşlara Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapma hakkı verilmiştir.
- Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan “Yüce Divan” yargılamaları için Yargıtay’a temyize gidilebilecek.
- Anayasa Mahkemesi üç daireye bölünmüştür. Daireler, daire başkanı başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Siyasi partilere ilişikin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakacak.
- Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5’i yerine 2/3’ünün oyu aranacak.
- Mahkemenin üye yapısı aşağıdaki gibi değişecek:
| 1982 Anayasası | 2010 Anayasa değişikliği referandumu |
|---|---|
|
|
Anayasa Mahkemesi’nin Yapısı
Anayasa Mahkemesi 17 üyeden oluşur. Anayasa Mahkemesi’nin üyelerini cumhurbaşkanı ve TBMM seçer. Anayasa Mahkemesi iki bölüme ayrılmıştır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Bölümler yalnızca bireysel başvurulara bakmaktadır. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına ve Yüce Divan sıfatıyla görülecek yargılamalara ise Genel Kurul bakar. Anayasa değişikliğinin iptali ve siyasi parti kapatma davalarında üyelerin 3/5’i yerine 2/3’ünün oyu aranır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Yargılamanın aleniyeti ilkesi Anayasa Mahkemesi davalarında geçerli değildir. 2008 yılı bütçesi kapsamında Anayasa Mahkemesi’ne öngörülen ödeneğin 17 milyon 452 bin TL olduğu açıklandı.[5] Temel Amaçları:
Görevleri
Yasaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi
Parlamentonun çıkardığı yasaların Turkiye Cumhuriyeti Anayasi’na uygunluğunu incelemesi ve çelişkilerin önlenmesi, Anayasa değişikliklerinin usul, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü’nün hem usul hem de esas bakımından Anayasa’ya uygunluğunu denetlemek,
Yüce Divan
Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcıları, Cumhuriyet başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ileSayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılamak.
Yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması
Siyasi partilerin siyasi partiler kanununa uygun faliyetlerde bulunduğuna dair, TBMM kararlarıyla milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırıldığında veya üyeliklerinin düşürüldüğünde bu kararların iptaline bakmak,
Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başkanlık edecek üyeyi atamak
Partilerin Kapatılması Davaları
Yetkileri arasında siyasal partileri kapatma da bulunan Anayasa Mahkemesi, Türkiye’de azınlıklarla ilgili mevzuatın ana eğilimini oluşturan “milletin bölünmez bütünlüğü” anlayışına dayanarak siyasi partileri kapatmaktadır. Bu yöndeki ilk uygulama, Türkiye İşçi Partisinin (TİP) Temmuz 1971’de Anayasa’nın 57. maddesinde ifadesini bulan temel ilkesine (“Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmezliği”) ve Siyasi Partiler Kanunu’nun 81. maddesindeki “azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulması amacını güdemezler” kuralına aykırı görüş ve tutumları nedeniyle kapatılmasıdır.
Partilerin Mali Denetiminin yapılması
Uyuşmazlık Mahkemesi’nin Başkan ve başkanvekilini seçmek
Üyeleri
| # | Adı | Seçilme tarihi | Görevi | Seçildiği kontenjan | Seçen Cumhurbaşkanı | Görev bitiş tarihi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Haşim Kılıç | 1990 | Başkan | Sayıştay | Turgut Özal | 13 Mart 2015 |
| 2 | Serdar Özgüldür | 2004 | Üye | Askerî Yüksek İdare Mahkemesi | Ahmet Necdet Sezer | 22 Aralık 2020 |
| 3 | Serruh Kaleli | 2005 | Başkanvekili | Üst Düzey Yönetici veya Avukat (Avukat) | Ahmet Necdet Sezer | 3 Mayıs 2019 |
| 4 | Osman Alifeyyaz Paksüt | 2005 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat (Eski Helsinki Büyükelçisi) | Ahmet Necdet Sezer | 3 Kasım 2018 |
| 5 | Recep Kömürcü | 2008 | Üye | Yargıtay | Abdullah Gül | 3 Nisan 2020 |
| 6 | Engin Yıldırım | 2010 | Üye | YÖK (Eski Sakarya Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı) | Abdullah Gül | 9 Şubat 2031 |
| 7 | Nuri Necipoğlu | 2010 | Üye | Askerî Yargıtay | Abdullah Gül | 1 Temmuz 2018 |
| 8 | Alparslan Altan | 2010 | Başkanvekili | Üst Düzey Yönetici veya Avukat (Eski Denizcilik Müsteşarlığı Müsteşar Yardımcısı) | Abdullah Gül | 29 Mart 2033 |
| 9 | Burhan Üstün | 2010 | Üye | Yargıtay | Abdullah Gül | 29 Mart 2021 |
| 10 | Hicabi Dursun | 2010 | Üye | Sayıştay | TBMM | 6 Ekim 2022 |
| 11 | Celal Mümtaz Akıncı | 2010 | Üye | Baro Başkanı (Eski Afyonkarahisar Barosu Başkanı) | TBMM | 31 Ocak 2022 |
| 12 | Erdal Tercan | 2011 | Üye | YÖK (Eski Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ) | Abdullah Gül | 7 Ocak 2023 |
| 13 | Muammer Topal | 2012 | Üye | Danıştay | Abdullah Gül | 29 Ocak 2024 |
| 14 | Zühtü Arslan | 2012 | Üye | YÖK (Eski Polis Akademisi Başkanı) | Abdullah Gül | 17 Nisan 2024 |
| 15 | Mehmet Emin Kuz | 2013 | Üye | Üst Düzey Yönetici veya Avukat (Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreter Yardımcısı) | Abdullah Gül | 12 Mayıs 2024 |
| 16 | Hasan Tahsin Gökcan | 2014 | Üye | Yargıtay | Abdullah Gül | 17 Mart 2026 |
| 17 | Kadir Özkaya | 2014 | Üye | Danıştay | Recep Tayyip Erdoğan | 18 Aralık 2026 |
Kaynakça
- Anayasa Mahkemesinin Tarihçesi, URL erişim tarihi: 14 Haziran 2008
- http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=YazarYazisi&ArticleID=881669&Yazar=PERİHAN%20MAĞDEN&Date=05.06.2008&CategoryID=96
- http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=YazarYazisi&ArticleID=886981&Yazar=HASAN%20CELAL%20GÜZEL&Date=06.07.2008&CategoryID=97
- http://www.anayasa.gov.tr/index.php?l=haber&id=149&lang=
- “Bütçe’de aslan payı Hazine’nin”, Mynet Haber, 03 Temmuz 2007
İlk yorum yapan siz olun